Historia figur sakralnych z drewna

07-06-2019

Rzeźba ludowa jest jedną z najstarszych dziedzin sztuki. Już przed wieloma wiekami powstało rzemiosło wiejskie i cechowe, w ramach których ludność tworzyła różnego typu dzieła, m.in. z drewna. Rzeźba religijna, w więc drewniane figury sakralne - stały się popularne we wszystkich krajach z przewagą ludności katolickiej. Jaka jest historia i charakterystyka figur sakralnych z drewna, wykorzystywanych w kościołach i stawianych przy drogach?

Geneza figur sakralnych

Momentem, w którym najsilniej rozkwitła polska rzeźba ludowa był XIX wiek. Wtedy właśnie przyjęła charakter masowy, a przydrożne kapliczki i figury sakralne były popierane przez Kościół i stawiane w bardzo wielu miejscach. Miały one zazwyczaj intencje błagalne, (np. o urodzaj, ochronę przed złem, opiekę i pomyślność), intencje dziękczynne (np. o narodziny dziecka, wyzdrowienie, zakończenie wojny, ocalenie życia), a także intencje upamiętniające (np. związane z miejscami bitew, objawieniami oraz innymi ważnymi wydarzeniami). Ich twórcami byli najczęściej anonimowi artyści amatorzy, którzy sami przyuczali się w tym fachu. Obecnie istnieją także firmy (np. sklep liturgiczny), które zajmują się dystrybucją figur sakralnych do kościołów i kapliczek.

Charakterystyka figur sakralnych

Figury sakralne, nazywane “świątkami”, wykonywane były najczęściej z drewna. Drewno było bowiem podstawowym materiałem polskiej rzeźby ludowej. Krzyże i figury drewniane sporych rozmiarów tworzone były zazwyczaj z dębiny lub sośniny, natomiast mniejsze figurki z lipy lub topoli. Świątki, rzeźbione przez twórców-samouków, pokrywane były polichromią, czyli wielobarwną ozdobą malarską. Polichromia w rzeźbie ludowej charakteryzowała się wąską gamą kolorów, a na dodatek, w wyniku działania warunków atmosferycznych, szybko traciła jaskrawe odcienie. Głównymi barwami, których używano była biel, róż (malowanie ciała), czerń i brąz (malowanie zarostu i oczu), a także błękit i czerwień (malowanie szat postaci).
Figury sakralne służyły adoracji, a więc przedstawiały najczęściej osoby święte: Jezusa Chrystusa (np. upadający pod krzyżem, Chrystus Nazareński czy Chrystus Frasobliwy), Matkę Boską (np. Pieta, Madonna z Dzieciątkiem czy Matka Boska Bolesna stojąca pod krzyżem), innych świętych (np. Święty Jan z różańcem czy Święty Florian w stroju rycerskim), a także krzyż. Co ciekawe, ich podobieństwa były bardzo często ujmowane frontalnie, czyli mogły być oglądane tylko z jednej strony. Wynikało to z ich wykorzystania na ścianach kościołów oraz w zamkniętych kapliczkach.